Γηριατρική, η επιστήμη του αύριο

Της Αναστασίας Κουτσούρη,

διευθύντριας Α΄ Παθολογικού Τμήματος, Ερρίκος Ντυνάν Hospital Center

Σύμφωνα με την τελευταία δημοσίευση της Εurostat τον Ιούνιο 2016, η δημογραφική γήρανση της ΕΕ είναι ένα από τα σημαντικότερα θέματα που θα απασχολήσουν την Ευρωπαϊκή Ένωση στο προσεχές μέλλον. Ο χαμηλός δείκτης γεννητικότητας και η αύξηση του ορίου προσδόκιμου επιβίωσης έχουν αλλάξει την ηλικιακή πυραμίδα. Ο πληθυσμός της ΕΕ την 1η Ιανουαρίου 2015 ήταν 508,5 εκατομμύρια, με τους άνω των 65 ετών να αντιπροσωπεύουν το 20% του πληθυσμού -με το μεγαλύτερο ποσοστό να το κατέχουν η Ιταλία 21,7%, η Γερμανία 21% και η Ελλάδα 20,9%. Οι υπέργηροι, δηλαδή, οι άνω των 85 είναι επίσης μια ταχέως αυξανόμενη ομάδα με διπλάσια αύξηση σε σχέση με αυτή των ανθρώπων άνω των 65 και τετραπλάσια σε σχέση με τον γενικό πληθυσμό. Τα τελευταία 50 χρόνια το προσδόκιμο επιβίωσης έχει αυξηθεί κατά δέκα χρόνια και εκτιμάται ότι θα αυξηθεί και άλλο με μεγαλύτερη ταχύτητα. Το 2014 το όριο ηλικίας για τους άντρες ήταν 78,1, ενώ για τις γυναίκες ήταν 83,6 έτη. Το 2018 οι ηλικιωμένοι θα ξεπεράσουν σε αριθμό τα παιδιά, δημιουργώντας την έννοια του silver tsunami (ασημένιο τσουνάμι).

Οι αριθμοί φανερώνουν την ανάγκη για εξειδικευμένη αντιμετώπιση του πληθυσμού που γερνά με στόχο την ποιότητα της ζωής και την λήψη θεραπευτικών αποφάσεων για τα πολυπαραγοντικά προβλήματα υγείας που αντιμετωπίζουν. Η ιατρική φροντίδα των ηλικιωμένων καθώς και οι θεραπευτικού στόχοι διαφέρουν αυτών του γενικού πληθυσμού.

Η γήρανση είναι μια φυσική κατάσταση που αφορά όλα τα έμβια όντα, περιλαμβάνει όμως έννοιες όπως ευθραυστότητα (frailty), σαρκοπενία, νοητική έκπτωση, δυσκινησία, κακή θρέψη, απομόνωση κ.α. Η γηριατρική είναι μια ειδικότητα της ιατρικής που ασχολείται με την σωματική, πνευματική, λειτουργική κατάσταση των ηλικιωμένων καθώς και το κοινωνικό πλαίσιο διαβίωσης τους. Τα ανωτέρω μελετώνται από τους γηρίατρους σε επείγουσα βάση, στα χρόνια νοσήματα, στο πλαίσιο αποκατάστασης, πρόληψης και στις αποφάσεις για την end of life φροντίδα.

Η γηριατρική στηρίζεται σε τρεις βασικούς πυλώνες:

- Την γηριατρική εκτίμηση

- Την αντιμετώπιση των χρόνιων νοσημάτων και γηριατρικών συνδρόμων

- Την end of life φροντίδα

Η γηριατρική εκτίμηση αφορά το επίπεδο της σωματικής και ψυχοκοινωνικής υγείας. Η εφαρμογή της ανωτέρω εκτίμησης έχει βελτιώσει την ποιότητα ζωής και έχει ελαττώσει την θνητότητα και την νοσηρότητα σε αυτές τις ομάδες.

Οι αρχές της γηριατρικής εισάγουν την φροντίδα των ηλικιωμένων και αντιμετωπίζουν τα οξέα νοσήματα τους. Η αντίδραση των ηλικιωμένων στο οργανικό στρες είναι διαφορετική και ελαττωμένη. Ένα από τα βασικά χαρακτηριστικά της γήρανσης του οργανισμού είναι η έλλειψη οργανικής ελαστικότητας (resilience), δηλαδή η αδυναμία επαναφοράς στην προηγούμενη οργανική κατάσταση μετά από ένα έντονο σωματικό στρες όπως χειρουργείο, λοίμωξη, εγκεφαλικό. Παράλληλα, η έκφραση των νοσημάτων στους ηλικιωμένους είναι διαφορετική. Έτσι, μπορεί μια λοίμωξη να μην εκδηλώνεται με πυρετό αλλά με ανησυχία και διέγερση και η καρδιακή νόσος να μην δίνει συμπτώματα ή να εμφανίζει μόνο ανορεξία. Η αντιμετώπιση των χρόνιων και πολλαπλών προβλημάτων υγείας και η πολυφαρμακία με τις παρενέργειες της είναι συνήθη προβλήματα των ηλικιωμένων.

Τα γηριατρικά σύνδρομα είναι καταστάσεις όχι νοσήματα που αφορούν τους ηλικιωμένους και οδηγούν σε έκπτωση λειτουργικότητας, κακή ποιότητα ζωής και ευθραυστότητα. Τι σημαίνει ευθραυστότητα; Ελαττωμένη ταχύτητα βάδισης - ελαττωμένη συλληπτική ικανότητα - ελαττωμένη φυσική δραστηριότητα - εξάντληση - απώλεια σωματικού βάρους. Τρία από αυτά τα πέντε χαρακτηριστικά οριοθετούν την ευθραυστότητα.

Η ανάγκη της εφαρμογής της γηριατρικής είναι επιβεβλημένη αφού ξεπερνά την κατά σύστημα ιατρική αντιμετώπιση μέσα από μια ολιστική θεώρηση των προβλημάτων των ηλικιωμένων. Προϋποθέτει μια διεπιστημονική ομάδα με στόχο την βελτιστοποίηση του επιπέδου σωματικής, ψυχικής υγείας και λειτουργικότητας των ηλικιωμένων. Η γηριατρική ασχολείται με ασθενείς άνω των 65 ετών, με επικέντρωση σε άτομα μεγαλύτερης ηλικίας όπου και τα ιατρικά προβλήματα είναι μεγεθυμένα. Ως μέλη της ιατρικής κοινότητας, ως μέλη μιας πολιτισμένης κοινωνίας και ενός ευνομούμενου κράτους, ως παιδιά και εγγόνια αυτών των ανθρώπων τους το οφείλουμε.

πηγή